ΠΑΓΚΥΠΡΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ
Δευ-Παρ – 7.30-13.35
Τηλέφωνα: 24621343, 24652343
Τηλεομοιότυπο: 24623028
Μενού

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΕΣΑΕΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Το 2017 η Βουλή των Ελλήνων θέσπισε την 9η Φεβρουαρίου ως την παγκόσμια ημέρα ελληνικής γλώσσας εις μνήμη του εθνικού μας ποιητή Διονύσιου Σολωμού. 

Η ελληνική γλώσσα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες και πλουσιότερες γλώσσες του κόσμου η οποία έχει αναδείξει ένα μεγάλο πολιτισμό, τον ελληνικό πολιτισμό, που έθεσε τις βάσεις των επιστημών και γενικότερα του πολιτισμού συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του σημερινού δυτικού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού που στηρίχθηκε σε αξίες που έχουν εκφραστεί σε μεγάλο βαθμό σε κείμενα γραμμένα στην ελληνική γλώσσα από Έλληνες και ξένους συγγραφείς στη μακρά περίοδο της πολιτιστικής ιστορίας.

Είναι η γλώσσα που με τους αποικισμούς των κλασσικών χρόνων (Α’ και Β’ ελληνικός αποικισμός, 11ος – 6ος αι. π.Χ.) και τις κτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου (336 π.Χ. – 305 π.Χ.) απλώθηκε σχεδόν σε όλη την οικουμένη.  Ακόμη και κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κατοχής στην Ελλάδα που ξεκίνησε το 146 π.Χ., οι Ρωμαίοι γνώρισαν την ελληνική και εμπλούτισαν έτσι, τη δική τους γλώσσα, τη Λατινική. Στην ελληνική αποτυπώθηκε και ο Θείος Λόγος. Ελληνικές λέξεις πέρασαν στους λαούς της Ευρώπης και με τη διδασκαλία του Χριστιανισμού μέσω του Ευαγγελίου που ήταν γραμμένο στα ελληνικά. Κατά την Αναγέννηση (14ος – 17ος αι.) και μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης (1453 μ.Χ.) λόγιοι Έλληνες περνούν μέσω της Ιταλίας σε ολόκληρη την Ευρώπη και γνωρίζουν στους Ευρωπαίους την ελληνική γραμματολογία.  Την εποχή του Διαφωτισμού οι Ευρωπαίοι εμπλούτισαν ακόμα περισσότερο τις γλώσσες τους αντλώντας από τους αρχαίους συγγραφείς.  Μέχρι σήμερα η γλώσσα μας εμπλουτίζει διαρκώς τις άλλες γλώσσες, κυρίως στον τομέα της επιστήμης - τεχνολογίας  και του πολιτικού λόγου (ιατρικοί όροι, ονοματολογία φυσικών φαινομένων και φυτών, ονόματα εφευρέσεων στις διάφορες επιστήμες, έννοιες και λέξεις κλειδιά του πολιτισμού δηλώνονται με ελληνικές λέξεις). Η ελληνική γλώσσα έχει ασκήσει μεγάλη επίδραση κυρίως στην αγγλική.

Η ελληνική εμπεριέχει πλούτο εννοιών, έχει αξιακό χαρακτήρα, «κουβαλά» τις ιδέες, τις αντιλήψεις, τη νοοτροπία του Έλληνα, τη στάση του απέναντι στον κόσμο, τα συναισθήματά του.   Είναι η γλώσσα του νου και της καρδιάς! Παρούσα πάντα και επίκαιρη, αφού μέσω αυτής εκφράστηκε το ανθρώπινο πνεύμα για μεγάλα και διαχρονικά θέματα που απασχόλησαν και απασχολούν τον άνθρωπο.  Μέσω αυτής μεταδόθηκαν οι ανθρώπινες αξίες, οι οικουμενικές και πανανθρώπινες, σήμερα, αξίες.

Η ελληνική γλώσσα έχει ως αφετηρία της τα αρχαία χρόνια και φτάνει ως σήμερα εξελισσόμενη γλωσσικά. Είναι μία ενιαία, ζωντανή γλώσσα, χρονικά αδιαίρετη. Πολλές λέξεις και γραμματικοί τύποι της αρχαίας ελληνικής χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα.  Γι’ αυτό τα αρχαία ελληνικά δεν είναι μια νεκρή γλώσσα όπως υποστηρίζουν κάποιοι  αλλά μία γλώσσα που μετεξελίχθηκε και έφτασε διά μέσου των αιώνων στην εποχή μας.

Παραθέτοντας πιο κάτω μερικά παραδείγματα αντιλαμβάνεται κανείς ότι η αρχαία ελληνική είναι μία ζωντανή γλώσσα: π.χ. οι λέξεις απλές και σύνθετες, ποιητής, ποίημα, ποιητικός, εκποίηση και μεταποίηση προέρχονται από το αρχαίο ρήμα ποιέω-ώΤο τάχος (η ταχύτητα) έδωσε τα: ταχογράφος, ταχυπαλμία, ταχυδρόμος.  Η ουσία έδωσε τα: ουσιώδης, επουσιώδης αλλά και το ανούσιος, αυτούσιος, επιούσιος, τα μετουσιώνω, μετουσίωση κ.ά.  Ουσιαστικά αρχαίας ελληνικής γλώσσας έδωσαν παράγωγα επίθετα: πατήρ – πατρικός, ανήρ – ανδρείος, φίλος – φιλικός, φίλιος.  Ρηματικοί τύποι έδωσαν ομόρριζα ουσιαστικά: ακροάομαι-ώμαι – ακρόαση, ακροατής, αιτέομαι-ούμαι – αίτηση, αιτητής, επεμελήθη – επιμέλεια, επιμελητής, αφίκετο – άφιξη. Αρχαία ρήματα επίσης, παράγουν σύνθετες λέξεις στη Νεοελληνική: το ρήμα ίσταμαι έδωσε τις σύνθετες λέξεις: συνισταμένη, προϊστάμενος, εξίσταμαι, παράσταση, διάσταση, κ.ά.  Το ρήμα πέμπω έδωσε τις σύνθετες λέξεις: αποπομπή, αναπομπή, παραπομπή, εκπομπή, διαπομπεύω, αποδιοπομπαίος κ.ά.  Από τα αρχαία χρόνια μέχρι τις μέρες μας, χρησιμοποιούνται λόγιες εκφράσεις στη Νεοελληνική: ανέκαθεν – από πάντα, άρδην – τελείως, εντελώς, ολοκληρωτικά, άνευ αποδοχών – χωρίς αποδοχές, εκ περιτροπής - εναλλάξ, εν πάση περιπτώσει = σε κάθε περίπτωση.

 

Σοφά τα λόγια του Αδαμάντιου Κοραή: «Όποιος χωρίς την γνώσιν της Αρχαίας, επιχειρεί να μελετήσει και ερμηνεύσει την Νέαν, ή απατάται ή απατά».

 

Σήμερα, υπάρχει η  διαχρονική και η συγχρονική διάσταση της γλώσσας.  Οι δύο αυτές διαστάσεις της γλώσσας  διέπονται από τις ίδιες θεμελιώδεις αρχές.  Βέβαια, αναδεικνύονται μέσα από τη διαχρονία της ελληνικής γλώσσας  διαφοροποιήσεις όσον αφορά στη σύνταξη, στη μορφή, στη φωνή, στη σημασία, αφού η γλώσσα προσαρμόζεται κάθε φορά στις ανάγκες των ανθρώπων που τη χρησιμοποιούν.  Σίγουρα, παραμένουν σε ισχύ, συγκεκριμένες αρχές και κανόνες της γλώσσας που έχουν καθολικότητα, άρα ισχύουν διαχρονικά και εφαρμόζονται και στις δύο διαστάσεις της γλώσσας.

Η παραγωγή και η σύνθεση λέξεων είναι κάποια από τα διαχρονικά στοιχεία της Ελληνικής που εμπλουτίζουν και πολλαπλασιάζουν το λεξιλόγιό της. Π.χ. προθέσεις αρχαίες και νεότερες συνδυάζονται με ρήματα, επιρρήματα, ουσιαστικά και επίθετα και σχηματίζουν νέες σύνθετες λέξεις: συνυπάρχω, προχθές, κατακόκκινος, αντιπρόεδρος, διαλαλώ, διεθνής,  εκπολιτίζω, κατάπτωση, παραπομπή, εφησυχάζω, κ.ά.

Παράλληλα, οι λέξεις διαχρονικά αλλάζουν και έννοιες: Πόλις: για τους αρχαίους Έλληνες σήμαινε κράτος (αρχαία Αθήνα – πόλη – κράτος), για τους σύγχρονους Έλληνες σημαίνει το σύνολο μεγάλου αριθμού οικιών και κτιρίων, που αποτελούν ένα ιδιαίτερο συνοικισμό (γεωγραφικός προσδιορισμός), π.χ. πλημμύρες στην πόλη της Λάρνακας, το έμψυχο δυναμικό μιας πόλης – το σύνολο των κατοίκων της, π.χ. εξαιτίας του σεισμού όλη η πόλη (πολίτες) ήταν στο πόδι (συνεκδοχή), οι άνδρες (ο Θουκυδίδης ταυτίζει την πόλη με τους άνδρες).  Ως κύριο όνομα η Πόλη είναι η Κωνσταντινούπολη.

Επιπρόσθετα, οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας «μιλούν» στον καθένα μας μέσω της ετυμολογίας τους για το τι σημαίνουν ή ποια έννοια κρύβουν, διδάσκοντάς μας ταυτόχρονα και για το πώς  γράφονται ορθά, ακόμα και λέξεις που ποτέ δεν έχουμε δει ή γράψει: π.χ. από το αρχαίο πρόσγειος = προς + γη, αυτός που είναι κοντά στη γη, έχουμε τις ομόρριζες λέξεις: προσγειώνω – πρόσγειος + -ώνω, προσγείωση – πρόσγειος + -ση (προς τη γη), απογειώνομαι – απόγειος (σηκώνω από τη γη, το έδαφος) + -ώνω,, απογείωση – απόγειος + -ση, ισόγειος – ισό + - γείος, γη (που βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με το έδαφος) κ.ά.

Πολυδύναμη και πολυδιάστατη η λειτουργία της ελληνικής γλώσσας στο λόγο. Μία λέξη δύναται να αλλάζει σημασία ανάλογα με τα συμφραζόμενα (πολυσημία λέξης).  Έτσι, ο λόγος που εκφώνησε η φιλόλογος για την εθνική επέτειο ήταν πολύ καλός σημαίνει η ομιλία που εκφώνησε.  Έχεις το λόγο μου σημαίνει έχεις την υπόσχεσή μου, τι λόγο έχεις να κρύβεις την αλήθεια σημαίνει ποια δικαιολογία κ.ά.  Επίσης, η λέξη άρση (άρσις - αίρω – αρχαία ελληνική = σηκώνω), μπορεί να σημαίνει την ανύψωση, το σήκωμα (άρση βαρών), μπορεί να χρησιμοποιείται μεταφορικά και να σημαίνει την ακύρωση (άρση του νόμου).

Παρόλο που σήμερα πολλοί ξένοι λαοί αναγνωρίζουν το «πνευματικό φορτίο» της ελληνικής γλώσσας και την προσφορά της στον πολιτισμό, εμείς, οι σύγχρονοι Έλληνες, δεν την τιμούμε όπως αρμόζει.  Φτώχυνε το λεξιλόγιό μας, φτώχυνε ο συναισθηματικός μας κόσμος, φτώχυνε το πνεύμα μας, παρήκμασε η σκέψη και άδειασε η ψυχή λόγω των γλωσσικών μεταλλάξεων, της συντόμευσης της ανθρώπινης επικοινωνίας και του κωδικοποιημένου τρόπου συνομιλίας μέσω των ηλεκτρονικών μηνυμάτων και των διαφόρων μορφών τους.  Η χρήση των γνωστών σε όλους «greeklish», ιδιαίτερα από τους νέους, απομακρύνει από την ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας  εγκυμονώντας άπειρους κινδύνους.  Σήμερα, υπάρχει μεγάλη εξάρτηση κυρίως από την αγγλική γλώσσα εξαιτίας της τεχνολογίας και της διαφήμισης καθώς και της έλλειψης νομικής προστασίας της γλώσσας μας.  Η εισβολή ξένων λέξεων και εκφράσεων στο καθημερινό μας λεξιλόγιο αλλά και σε επιγραφές διαφόρων καταστημάτων και ονομασίες εταιρειών και αγαθών είναι μία πραγματικότητα η οποία θα πρέπει να ανησυχήσει την πολιτεία αλλά και τον καθένα μας ξεχωριστά, «Παραιτημένες λέξεις, νεκρωμένες λέξεις…», (2020).

Καθήκον μας, να αγωνιζόμαστε για προστασία και διατήρηση της γλώσσας μας, να τη σεβόμαστε και να την τιμούμε για την συμβολή της στον παγκόσμιο πολιτισμό, τη σαφήνεια των νοημάτων της, την περιεκτικότητά της.   Κάθε λαός οφείλει να βρει τρόπους για αναχαίτιση της αλλοίωσης της γλώσσας του και της λεξιπενίας  που εξελίσσονται  σε αγλωσσία καθώς αυτά αποτελούν μέγιστο κίνδυνο για κάθε λαό, αφού όπως λέει και ο Ψυχάρης, «γλώσσα και πατρίδα είναι το ίδιο και οι ά-γλωσσοι καταντάνε και α-πάτριδες».

Πολύ σωστά τονίζει ο Γιώργος Μπαμπινιώτης, «ας μην αφήσουμε αφύλακτο το κάστρο της γλωσσικής μας ρωμιοσύνης, χωρίς δική μας γλωσσική αντίσταση ή βοήθεια, με πρόθυμο και δραστήριο Εφιάλτη την ξενομανία μας», αν θέλουμε να μην αφανισθούμε ως λαός και ως έθνος.

Έχουμε χρέος να τιμούμε την ιστορία μας, τους προγόνους μας, τον πολιτισμό μας και ειδικότερα τη γλώσσα μας, διότι μέσα από αυτή γεννήθηκε όλη η ανθρώπινη σκέψη, η επιστήμη, το θέατρο, γενικότερα ο πνευματικός πολιτισμός και με βάση αυτή δομήθηκαν οι ευρωπαϊκές γλώσσες.  Η θωράκιση και ανάδειξη της διαχρονικότητας και οικουμενικότητας της γλώσσας μας απαραίτητη και επιβαλλόμενη.

 

Τερέζα Μισού, Φιλόλογος 

 

Πηγές:                                                                     

1. Τσουρέας Ευστράτιος, (1995, 1997), Η ελληνική γλώσσα, μέσα από κείμενα: αρχαία, βυζαντινά και λόγια, τόμος Α, Αθήνα: «ΚΟΡΦΗ».

2. Παραιτημένες λέξεις, νεκρωμένες λέξεις, (2020, Ιούνιος 8).  Ανακτήθηκε από:  https://www.filologikos-istotopos.gr/2020/06/08/paraitimenes-lexeis-nekromenes-lexe/